Wyróżnia się trzy typy choroby Fabry'ego. Są to:
Diagnostyka choroby Fabry'ego trwa nawet kilkanaście lat. Zbyt późno postawione rozpoznanie opóźnia również włączenie leczenia enzymatyczną terapią zastępczą (ETZ). W ten sposób dochodzi do wielu nieodwracalnych powikłań. Do najważniejszych z nich należą niewydolność serca i nerek, uszkodzenie mózgu i nerwów, a także niedowidzenie, depresja i izolacja społeczna. Można temu zapobiec, wykonując szybki i bezbolesny dla pacjenta test suchej kropli krwi. Zapraszamy do zapoznania się z tematyką powikłań choroby Fabry'ego ze strony poszczególnych układów i narządów człowieka.
Choroba Fabry'ego jest chorobą genetyczną, ultrarzadką, lizosomalną, spichrzeniową. Dotyczy wadliwego genu chromosomu X i polega na niedoborze alfa galaktozydazy A. Jest to enzym, który odpowiada za rozkład sfingolipidów w komórkach. Gdy wystąpi jego niedobór lub brak, osadzają się one w organizmie, powodując szereg uciążliwych objawów, takich jak silny ból neuropatyczny, poważne uszkodzenia najważniejszych narządów wewnętrznych, tj. serca, nerek, nerwów i mózgu, zmiany skórne, czyli angiokeratoma, zaćma. Pierwsze obawy mogą być zauważalne już w dzieciństwie. Jak podają badania, pojawiają się one nawet w wieku przedszkolnym, tj. 4 lat.
Wykrycie u pacjenta choroby Fabry'ego jest stosunkowo proste, wystarczy bowiem wykonać test „suchej kropli krwi”, jednak w praktyce diagnostyka chorych trwa nawet kilkanaście lat. Dzieje się tak dlatego, że wyżej wymienione objawy nie są charakterystyczne tylko dla tej choroby. Mogą one sugerować szereg innych chorób i to właśnie w ich kierunkach jest najpierw badany pacjent.
Niestety, zbyt późna diagnostyka oraz włączenie leczenia enzymatyczną terapią zastępczą (ETZ), może doprowadzić do wielu poważnych powikłań, ze strony różnych układów organizmu. Często są one już nieodwracalne i wiążą się z szybszym postępem choroby, ogromnym cierpieniem chorego na Fabry'ego, ale też przedwczesnym zgonem. Powikłania te mają również wpływ na stan psychiczny i społeczny pacjenta, jego życie rodzinne i zawodowe.
Profesorowie Michał Nowicki i Stanisława Bazan-Socha, podkreślają, że powikłania kardiologiczne u pacjentów z chorobą Fabry'ego występują u od 40 do 60% zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Co gorsza, prowadzą one do przedwczesnego zgonu. Najczęściej związane są one z przerostem lewej komory serca, zmianami niedokrwiennymi oraz powstającymi zwłóknieniami mięśnia sercowego. Badacze zwracają również uwagę na to, że wielokrotnie dochodzi również do:
Istotny jest fakt, który zaznacza w swoich wypowiedziach prof. Stanisława Bazan-Socha, że powikłania kardiologiczne są odpowiedzialne za 90% zgonów wśród pacjentów chorujących na chorobę Fabry'ego.
Fundacja Saventic zajmująca się badaniami choroby Fabry'ego zaznacza, że do powikłań tego schorzenia ze strony układu krążenia, należy też dodać zawał serca i kardiomiopatię.
Warto również wspomnieć o widocznej w profilaktycznych badaniach diagnostycznych silnej hipercholesterolemii, jak również dość często występującym u pacjentów nadciśnieniu tętniczym.
Poseł Barbara Czaplicka wraz z grupą posłów w Interpelacji Poselskiej z 2014 roku, zaznaczyła, że chorobę Fabry'ego rozpoznaje się dopiero w trzeciej, a nawet czwartej dekadzie życia, kiedy u pacjentów pojawiają się już objawy w formie niewydolności i zaburzeń rytmu serca.
Pierwszym objawem choroby Fabry'ego, jaki można dostrzec ze strony ukladu moczowego, jest białkomocz. Najczęściej po raz pierwszy pojawia się on między 20 a 40 rokiem życia, czyli w drugiej lub trzeciej dekadzie życia. Brak reakcji ze strony lekarza i włączenia leczenia może mieć bardzo poważne konsekwencje. Dr n.med. Robert Drabczyk podkreśla, że prowadzi on bowiem do niewydolności nerek, a tym samym dializoterapii.
Maria del Pino i jej współbadacze, zwracają natomiast uwagę na to, że nefropatia u tej grupy pacjentów ma bardzo różne stopnie nasilenia, a do powikłań ze strony nieleczonego układu moczowego dochodzi najczęściej w piątej dekadzie życia. Ponadto postęp nefropatii u pacjentów z chorobą Fabry'ego można według nich porównać do szybkości rozwoju nefropatii u cukrzyków. Podkreślają też, że postęp powikłań nerkowych przyśpiesza występujące u pacjentów nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia oraz palenia tytoniu przez chorego. Zespół ten podkreśla również rolę biopsji nerki u tych pacjentów. Według nich dostarcza ona informacji, których nie wykażą rutynowe badania, na przykład nieodwracalne zmiany niedokrwienne w mikrokrążeniu nerek. Jest to istotne, gdyż powodują one stwardnienie kłębuszków nerkowych, a także zwłóknienie cewkowo-śródmiąższowe. Jednocześnie badacze wspominają, że powikłania nerkowe łagodniej postępują u kobiet, aniżeli mężczyzn z chorobą Fabry'ego. Zalecają też wykonanie pacjentom takich badań jak:
Waldek oraz Feriozzi zwracają natomiast uwagę na istotę wykonywania mikroskopowego badania moczu. „Wakuolowane komórki nabłonkowe wypełnione glikosfingolipidami, dające wygląd „krzyża maltańskiego”, można zobaczyć za pomocą mikroskopu w świetle spolaryzowanym” - uzasadniają. Oni również podkreślają rolę biopsji nerki, o której wspominała del Pino z badaczami. Według nich jest ona ważna z punktu długoterminowego monitorowania postępu choroby. Zgadzają się oni również z tym, że na postęp niewydolności nerek u pacjentów z chorobą Fabry'ego ma płeć męska, nadciśnienie tętnicze i nieleczony białkomocz.
Stowarzyszenie Rodzin z Chorobą Fabry'ego podaje, że do najczęstszych dolegliwości ze strony układu pokarmowego, występujących u pacjentów z tym schorzeniem, należą:
Jak podaje Politei wraz z zespołem badaczy, objawy żołądkowo-jelitowe występują u 70% mężczyzn chorujących na Fabry'ego i prawie połowy kobiet z tym ultrarzadkim schorzeniem. Wspominają też, że u kobiet, nawet dwukrotnie częściej niż u mężczyzn, obserwuje się występowanie zaparć. Ponadto zwracają oni też uwagę na fakt, że objawy ze strony układu pokarmowego mogą wystąpić również u dzieci z chorobą Fabry'ego, nawet tych najmłodszych, pomiędzy 1 a 4 rokiem życia. Badacze Ci podkreślają, że ze względu na powyższe symptomy, pacjenci są błędnie diagnozowani w kierunku choroby jelita drażliwego, ale też zapalenia wyrostka robaczkowego, chorób autoimmunologicznych i choroby Whipple'a. Jednocześnie zaznaczają, że u takich pacjentów mogą wystąpić choroba Leśniowskiego-Crohna, celiaklia oraz rak jelita grubego, aczkolwiek są to sporadyczne przypadki. Według nich objawy występujące u pacjentów z chorobą Fabry'ego od strony układu pokarmowego są w dużej mierze spowodowane rozregulowanym układem nerwowym autonomicznym oraz akumulacją śródbłonka GL-3, który zajmuje narządy wewnętrzne. Podają również, że u tych chorych może też dojść do przerostu bakteryjnego. Ponadto z ich opublikowanych badań można się dowiedzieć, że „Badania autopsyjne i biopsyjne wykazały obecność tkanki podśluzówkowej (Meissnera) i splot mięśniowy (Auerbacha) dotknięte inkluzjami. Opisy histopatologiczne wykazują wakuolizację komórek zwojowych i otoczenia, aksony z wewnątrzkomórkowymi złogami glikosfingolipidów typowe dla choroby Fabry'ego”.
Zar-Kessler ze współbadaczami podkreślają, że brak leczenia objawów gastrycznych u pacjentów z chorobą Fabry'ego może prowadzić na przykład do silnego parcia na kał, powodującego jego rutynowe nietrzymanie. Zwracają oni też uwagę na to, że chcąc sprawdzić, czy symptomy ze strony układu pokarmowego są spowodowane chorobą podstawową, czy np. chorobami autoimmunologicznymi, należy zrobić badanie na śluz i krew w kale. W przypadku choroby Fabry'ego one nie występują. Podkreślają też, że nie wolno bagatelizować ani biegunek, ani zaparć, ani wymiotów u pacjentów, gdyż prowadzą one do wyniszczenia. Ograniczają dietę, a tym samym zmniejszają również wchłanianie istotnych składników odżywczych.
Stowarzyszenie Rodzin z Chorobą Fabry'ego zwraca uwagę na występowanie u chorych następujących dolegliwości ze strony układu nerwowego:
Wszelkie dolegliwości ze strony układu nerwowego u pacjentów z chorobą Fabry'ego spowodowane są nagromadzeniem glikosfingolipidów zarówno w ośrodkowym, jak i obwodowym układzie nerwowym. Dutsch i Hilz we francuskim czasopiśmie medycznym, La Revue de Médecine Interne, podały, iż „U wielu pacjentów występują zaburzenia czynności układu krążenia i naczyń mózgowych. To ostatnie wiąże się szczególnie z wysokim ryzykiem udaru i śmiertelności, nawet w młodym wieku. Częstość występowania i nasilenie powikłań naczyniowo-mózgowych wzrasta wraz z wiekiem pacjenta”. Z ich badań bowiem wynika, że „dysfunkcja włókien nerwowych małego kalibru jest częstsza niż dysfunkcja włókien dużego kalibru u pacjentów z chorobą Fabry’ego”. Jest ona bardzo istotna, gdyż ma ona wpływ na występowanie u pacjentów silnego bólu oraz uczucia pieczenia. Powoduje też nawracające parestezje w dystalnych kończynach.
Antonino Tuttolomondo z Dipartimento Biomedico di Medicina Interna e Specialistica, Università degli Studi di Palermo (Italy) wraz z zespołem współbadaczy zwraca uwagę na to, że udary mózgu u osób z chorobą Fabry'ego tak samo mocno zagrażają ich życiu, jak niewydolność nerek. Tym bardziej są groźne, gdyż mogą wystąpić we wczesnym wieku, powodując między innymi zgon. Równie istotne klinicznie jest występowanie u pacjentów z chorobą Fabry'ego przemijających ataków niedokrwiennych. Według badaczy u osób niezdiagnozowanych oraz nieleczonych należy szczególną uwagę zwrócić także na udary kryptogenne, czyli te o nieznanej etiologii.
Do bardzo istotnych powikłań choroby Fabry'ego należy również zaliczyć:
Do najczęstszych zmian na skórze, które są powikłaniem zbyt późno rozpoznanej i nieleczonej choroby Fabry'ego jest angiokeratoma. Jest to bardzo charakterystyczna wysypka występująca najczęściej na brzuchu, w zgięciach stawowych i pachwinach. Jest plamista, ma czerwono-purpurowy kolor, a średnicę zmian wielkością można porównać do główki od szpilki. Angiokeratoma nazywana jest również w języku polskim rogowcem krwawym, ze względu na charakterystyczne rogowacenie zmian i ich wybarwienie.
Niezdiagnozowana w odpowiednim czasie, a tym samym nieleczona choroba Fabry'ego prowadzi do komplikacji również ze strony oczu. Jednym z pierwszych objawów tego schorzenia genetycznego są plamki występujące na rogówce w kolorach jasnoszarym, brązowym lub żółtym, czyli zmętnienie rogówki. Jak podaje National Fabry Disease Foundation, aż u 90% osób chorujących na Fabry'ego, przechodzą one w smugi. Organizacja zwraca również uwagę na to, że u pacjentów tych dość często występują tętniaki workowate spojówki oraz zakrzywione naczynia krwionośne siatkówki.
Według MJ Muller z Department of Psychiatry, University of Mainz oraz Clinic for Psychiatry and Psychotherapy Marburg-Sued w Niemczech i jego współbadaczy, aż u 55% pacjentów z Fabry'm obserwuje się rozwój depresji. Co istotne, występuje ona u nich w swojej ostrej fazie. Jej przyczyn należy wypatrywać przede wszystkim w występowaniu u chorych bardzo silnego i przewlekłego bólu o charakterze neuropatycznym oraz stanu niedokrwienia mózgu, który najczęściej jest powikłaniem po wystąpieniu udaru.
Do depresji u pacjentów z chorobą Fabry'ego prowadzą także izolacja społeczna, wycofanie społeczne oraz, co podkreśla Stowarzyszenie Rodzin z Chorobą Fabry'ego, niezrozumienie złego samopoczucia chorego przez jego rodzinę, współpracowników i osoby z najbliższego otoczenia.
Dobrze jest również zwrócić uwagę na fakt, iż pacjenci z chorobą Fabry'ego bardzo dobrze zdają sobie sprawę z powikłań i postępu swojej choroby, a także tego, że jest ona genetyczna, powoduje ograniczenia i grozi przedwczesną śmiercią. To również ma ogromny wpływ na ich stan psychiczny. Należy również zwrócić przebodźcowanie, częstą nieumiejętność radzenia sobie z natłokiem negatywnych myśli oraz występowanie nieprzyjemnych i uciążliwych objawów fizycznych ze strony innych układów.
Ból, niedowidzenie, złe samopoczucie psychiczne, objawy niewydolności serca, problemy z oddawaniem moczu, biegunki, nudności, zaniki pamięci i drażliwość to tylko niektóre z powodów izolacji społecznej pacjentów z chorobą Fabry'ego. Występuje ona w dwojaki sposób. Po pierwsze chorego izoluje samo społeczeństwo, ze względu na wspomniane już niezrozumienie jego zachowania i cierpienia. Należy bowiem podkreślić fakt, że bardzo często osoby zdrowe nie rozumieją, przez co przechodzi osoba chora. Nie umieją też rozmawiać o chorobie, nie wiedzą, w jaki sposób mają pomóc, przez co eliminują ze swego otoczenia słabą jednostkę. Drugi rodzaj izolacji społecznej jest zainicjowany przez samego pacjenta, który ze względu na ból, złe samopoczucie, problemy gastryczne, zawroty głowy, niedosłyszenie i niedowidzenie, a także znaczne ograniczenia fizyczne sam unika towarzystwa innych osób.
Źródła:
Konsultacja medyczna prof. dr hab. Michał Nowicki z Kliniki Nefrologii, Hipertensjologii i Transplantologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
